به گزارش سرویس اقتصادی راه آرمان، 22 دیماه 1357، 100 تن از کارشناسان آمریکایی شرکت آناکاندا که ایران را ترک می‌کردند، برروی دیوار‌های شهرک مس سرچشمه نوشتند: تا ما بازنگردیم اینجا راه اندازی نمی‌شود.

دیوارنویسی که هیچ گاه محقق نشد و مجتمع مس سرچشمه همزمان با آزادی خرمشهر شروع به کار کرد. حالا هم پس از چهل سال نه تنها کارخانه مس سرچشمه با تغییر فناوری تولید خود را افزایش داده است. بلکه محصولات مختلفی هم با استانداردهای بین المللی تولید می‌کند.

اما چرا آمریکایی‌ها تصور می‌کردند ایرانی‌ها نمی‌توانند؟

مس یکی از مهمترین و پرکاربرد ترین عناصر زمین است. از فناوری‌های فضایی گرفته تا توسعه ارتباطات به مس بستگی دارد.

سال 1352 تفاهم نامه بهره برداری از معادن مس میان ایران و آمریکا امضا شد. قراردادی که موجب می‌تمامی‌محصول تولیدی از معادن مس ایران از جمله سرجشمه به قیمت بسیار نازلی به آمریکا فرستاده شود.

آمریکایی‌ها در سرچشمه به مانند دیگر نقاط ایران، اجازه حضور مهندسان ایرانی را نمی‌دادند. آنها مسئولیت کلیه قسمت‌ها تا رده چهارم و پنجم مجتمع مس را به عهده داشتند. معدود مهندسان ایرانی هم با نظر آمریکایی‌ها انتخاب می‌شدند. 

تفاوت برخورد با مهندسان ایرانی و آمریکایی

اما این همه ماجرا نبود. اگر آمریکایی‌ها از کسی خوششان نمی‌آمد بلافاصله از شرکت اخراج می‌شد. رمضان جمالي پاقلعه كه مدتي به عنوان مترجم مجتمع مس سرچشمه مشغول كار بوده و به دليل مسئوليت‌اش ارتباط نزديكي با خارجيان داشت، می گوید: ارتباط آمریکایی‌ها با ایرانی‌ها مثل ارباب و رعیت و حتی بدتر از آن بود. یکی از مهندسان ایرانی به نام آقای صالحی که تحصیلکرده آمریکا بود، به دلیل بلند صحبت کردن با رئیس آمریکایی اخراج شد. متخصصين و تحصيل‌كرده‌ترين افراد ايراني اجازه دخالت در كارها را نداشته تا چه برسد به كارگران.

اما در مقابل آمریکایی‌ها هر کار که می‌خواستند می‌کردند. بساط مشروب خواری و اعمال منافی عفت آمریکایی‌ها هر شب پهن بود. اگر هم کار خلافی انجام می‌دادند که قابل پنهان کردن نبود با بهترین شرایط ایران را ترک می‌کردند. در خاطرات رضا نیازمند آمده است: یک روز از معدن خبر دادند یکی از کارشناسان آنا‌کاندا لباس خود را کنده و کاملا برهنه مشغول بالا رفتن از کوه و فریاد زدن و فحش دادن است. فوری دستور دادم که این شخص را بگیرند و با محافظ به تهران بفرستند. در ضمن حکم اخراج و حقوق سه ماه و بلیت درجه یک هم برای او تهیه کردیم. به مدیرعامل شرکت آناکاندا هم اطلاع داده شد تا این مرد را در فرودگاه مقصد تحویل بگیرند.

البته این تمام ماجرا نبود، اصغر ميرزا عليان كه به عنوان استاد كار معدن مس در زمان پهلوی بود می‌گوید: امنيت شغلي در بين كارگران در زمان شاه بسيار كم بود. كسي جرأت اعتراض نداشت. حتي در صورت مريض شدن سگ آمريكايي آمبولانس مخصوص با راننده به كرمان جهت مداوا فرستاده مي‌شد ولي اگر كارگري مريض مي‌شد به زور به درمانگاه برده مي‌شد. وضعيت كارگران در سرچشمه بسيار بد و اسفناك بود ولی آنچه بيش از هر چيز آن‌ها را رنج مي‌داد سلطه كامل و خفقان آمريكايي ها بر آن‌ها بود.

سیدمحمدعلی گلاب زاده تاریخ شناس کرمانی با تأکید بر اینکه آمریکایی‌ها در ایران همواره تلاش می‌کردند در مسائل ایران دخالت داشته باشند و به همین دلیل حضور آنان در جاهای مختلف کاملا محسوس بود، ابراز کرد: قبل از انقلاب مداخلات آمریکا در ایران به صورت مستمر وجود داشت که البته این ارتباط یک طرفه بود؛ به این معنی که آنها در تلاش بودند که بر منابع ما تسلط پیدا کنند تا زمینه‌ای را به وجود بیاورند که ایران جزیره آرامش آنها باشد.

طلوع خورشید خودکفایی در مس

با همه کارشکنی‌های آمریکایی‌ها برای حضور نیافتن متخصصان و کارشناسان ایرانی در صنعت مس، ایرانی‌ها با استفاده از هوش سرشار  خود توانستند صنعت مس را در کشور توسعه دهند. تکمیل زنجیره تولید مس، راه اندازی کارخانجات ذوب و فلوتاسیون، دستیابی به فناوری کوره فلش، راه اندازی کارخانه اسید سولفوریک تولید کاتد تجاری، تولید مفتول و... بخش کوچکی از توسعه صنعت مس سرچشمه است.

تا پایان سال 1401، 727 هزار تن کنستانتره مس، 7100 تن کنستانتره مولیبدن ذر مجتمع مس با دانش و قطعات بومی‌تولید شده است.

آمریکایی‌ها رفتند و آرزوی بازگشت را هم با خود بردند.

گزارش از محمد نعیم رستمی

انتهای خبر/